Syberia w historii literatury Rosji carskiej. Realia i mity

W niniejszej pracy podjęto próbę spojrzenia na Syberię głównie przez pryzmat „epizodów syberyjskich” w biografiach i twórczości wybitnych pisarzy rosyjskich. Przywołani autorzy utworów o tematyce syberyjskiej – Awwakum Pietrow, Michał Łomonosow, Aleksander Radiszczew, Mikołaj Karamzin, Konrad Rylejew, Aleksander Odojewski, Fiodor Dostojewski, Iwan Gonczarow, Włodzimierz Korolenko, Mikołaj Niekrasow, Gleb Uspienski, Mikołaj Leskow, Antoni Czechow, Lew Tołstoj, Iwan Bunin, ale też i mniej znani: Michał Michajłow, Konstanty Staniukowicz, Mikołaj Jadrincew, Mikołaj Tieleszow, Piotr Jakubowicz-Mielszyn i inni – wyciągnięci zostali w wir historii, częstokroć w dramatycznych okolicznościach zesłania i katorgi, a niekiedy w roli turystów, podróżników, obserwatorów i kronikarzy kolonizacji największej prowincji w granicach imperium rosyjskiego. Mieli też istotny udział w kształtowaniu dyskursu imperialno-kolonialnego w piśmiennictwie rosyjskim XVIII i XIX wieku. A ponieważ ich dokonania artystyczne graniczą w tym przypadku bardzo często z literaturą faktu (autobiografie, dzienniki, wspomnienia, zapiski z podróży, epistolografia), historia i fikcja literacka traktowane są w podjętych badaniach jako dwa sposoby „odkrywania” dawnej – głównie dziewiętnastowiecznej – Syberii przez czytelnika spoza Rosji. W większości autorzy analizowanych tu tekstów widzieli Syberię na własne oczy, dlatego też ich obserwacje, wrażenia, miały w swoim czasie walor świeżości i prawdy. W odróżnieniu jednak od licznych publikacji naukowych (geograficznych, geologicznych, etnograficznych), będących plonem ekspedycji badawczych, literackie utwory „syberyjskie” przemawiały szczególnie poprzez środki artystyczne właściwe literaturze pięknej, jak i egzotyczną materię etnograficzną do wyobraźni odbiorców, a częstokroć apelowały – co było zamierzone przez autorów – do wrażliwości i sumienia czytelników.