Andriej Bitow – człowiek, dzieło, myśl

Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia sylwetki wybitnego współczesnego prozaika, żyjącego w określonej sytuacji politycznej, w warunkach systemu totalitarnego, i starającego się przez wiele lat ograniczenia te przezwyciężać. Jednak Bitow miał wyjątkowe szczęście, nie musiał bowiem, jak niektórzy jego koledzy, pisać do „szuflady” (chociaż takie chwile w jego życiu były), nie znalazł się w szpitalu psychiatrycznym i nie wyemigrował, mimo odgórnych nacisków. Jego utwory, wprawdzie z cenzorskimi cięciami, były wydawane w ojczyźnie, przynajmniej do momentu opublikowania na Zachodzie powieści Dom Puszkina (1978). Jako pisarz nie tyle rosyjski, ile radziecki, znajdował się jednak w położeniu, którego specyfikę warto zrozumieć, aby na podstawie losów, przemyśleń i dokonań Bitowa właściwie ocenić jego postawę wobec świata i rzeczywistości. Książka składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiono życie i twórczość Andrieja Bitowa (do 2004 roku) na tle epoki oraz jego działalność społeczną. Zawarty w rozdziale drugim, poświęconym recepcji twórczości pisarza w Rosji i na Zachodzie, materiał dowodzi, że jego droga literacka nie była jednak usłana różami. Zależała ona, podobnie jak życie i kariera wielu innych pisarzy radzieckich, przede wszystkim od obowiązującej w kraju ideologii, co znalazło swój wyraz zarówno w edycji jego dzieł, jak i w wypowiedziach krytyki na ich temat. W rozdziale trzecim została przedstawiona najważniejsza problematyka twórczości Bitowa – jego koncepcja człowieka. Pisarz słusznie uważa, że jedynym tematem literatury jest człowiek. Z punktu widzenia motywacji psychologicznej Bitowowskich bohaterów można podzielić na cztery grupy: człowiek-podróżnik, człowiek historyczno-społeczny, człowiek ekologiczny i człowiek metafizyczny. Zostały one kolejno omówione i razem tworzą, jak sądzi autorka, usystematyzowany i w miarę pełny portret człowieka, wyłaniający się z twórczości autora Człowieka w pejzażu – zarówno obywatela imperium radzieckiego, jak i mieszkańca planety Ziemia. W rozdziale czwartym omówione zostały kwestie poruszane przez Bitowa zarówno w jego prozie artystycznej, jak i w eseistyce i w wywiadach. Andriej Bitow to nie tylko pisarz, ale i myśliciel i dlatego odwołanie się do eseistyki, która zajmuje ważne miejsce w jego twórczości, jest wręcz konieczne. Należy podkreślić, iż utwory Bitowa zawsze odbiegały od obowiązujących schematów, wnosiły nowe wartości do literatury rosyjskiej okresu radzieckiego, cieszyły się ogromnym zainteresowaniem i były wręcz rozchwytywane przez czytelników. Autorka zastosowała w książce metodologię tradycyjną – tematyczno- -biograficzną, chociaż gdy wymagał tego problem, sięgała po inne metody badawcze: z zakresu semiotyki i socjologii kultury, narratologii, rosyjskiej szkoły formalnej, co pozwoliło przedstawić pełniejszy obraz sylwetki twórczej pisarza. Starała się jednak zgłębić dokonania Bitowa, nie nadużywając terminologii z zakresu teorii literatury. Być może dzięki temu książka zainteresuje nie tylko profesjonalistów, ale i zwykłych miłośników literatury rosyjskiej.