(Nie)stabilność finansowa uniwersytetów publicznych w Polsce. Optyka koncepcji uniwersytetu przedsiębiorczego

Uniwersytety publiczne od dawna postrzegane są jako organizacje długiego trwania, które nie tylko utrwalają w czasie, tworząc, umacniając i rozwijając istotne dla społeczeństw i gospodarek wartości, ale i na tej bazie wywierają znaczący wpływ na szeroko rozumiany postęp cywilizacyjny. Ten zaś wywołuje ewolucję oczekiwanej przez społeczeństwo roli, jaką mają wobec niego wypełniać uniwersytety.

Zasadniczym celem monografii jest poznanie, zrozumienie i wyjaśnienie bazowych czynników mających wpływ na stabilność finansową uniwersytetów publicznych oraz sposobów ich oddziaływania. Cel ten zdekomponowano na cele szczegółowe.

Celem poznawczym jest wyjaśnienie powiązań między dywersyfikacją przychodów (gwarantowanych i niegwarantowanych) ze stabilnością finansową uniwersytetów publicznych. Ponadto ustalenie stabilności finansowania uniwersytetów publicznych może stanowić istotny wkład w określenie dalszej zdolności tych organizacji do długookresowego trwania, co – zgodnie z ustaleniami badawczej literatury – jest ich immanentną cechą. Z tej perspektywy poczynione ustalenia będą zatem miały istotne znaczenie dla wzbogacenia wiedzy o strategicznych zachowaniach uniwersytetów publicznych w Polsce.

Celem aplikacyjnym jest dostarczenie decydentom użytecznej wiedzy o możliwości stabilizowania w krótkim i długim okresie finansowania działalności uniwersytetów publicznych. Dodatkowo poczynione ustalenia pozwolą wskazać praktyki menedżerskie, które z kolei umożliwią odsłonięcie zakresów działań, w których profesjonalizacja działalności przekłada się na stabilizację finansowania zadań uniwersytetów publicznych.

Dzięki ustaleniom dokonanym na podstawie przeglądu literatury, sformułowano problem badawczy, który odniósł się do dostrzeganej od dłuższego czasu w praktyce działania uniwersytetów publicznych w Polsce trudności w przewidzeniu możliwości finansowania w długim okresie zadań tych podmiotów. Jednocześnie problem ten obok wymiaru strategicznego ma także wymiar krótkookresowy, co jest o tyle istotne, że zrównoważony rozwój uniwersytetów publicznych wymaga spójności między stabilnością krótkoterminową, mierzoną w kategoriach rocznych nadwyżek, a długoterminową, mierzoną wzrostem aktywów. Podjęty problem wydaje się szczególnie mocno dostrzegalny w konkretnej grupie podmiotów, tj. na uniwersytetach publicznych. Pod pojęciem uniwersytetu publicznego rozumie się uczelnię dysponującą zapleczem dydaktycznym i badawczym, uprawnioną do nadawania stopni naukowych i równocześnie znajdującą się w wykazie uczelni publicznych nadzorowanych przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego. Przy tym publiczny charakter tak rozumianego uniwersytetu oznacza, że zasadnicza część uzyskiwanych przez niego środków na działalność pochodzi z budżetu państwa. W myśl tej logiki uniwersytet publiczny wyróżnia się spośród innych szkół wyższych tym, że jest zwykle większy pod względem liczby pracowników i studentów oraz znajdującego się w jego dyspozycji majątku, ma bogatszy program nauczania i oferuje tytuły zawodowe licencjackie i magisterskie oraz w niektórych lub wszystkich dyscyplinach ma możliwość nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego.

Uzyskane wyniki badań dały podstawy do stwierdzenia, że: uniwersytety publiczne w Polsce generalnie są stabilne, jednak ich stabilność w badanym okresie (lat 2019-2021) ulegała pogorszeniu, gdyż stopniowo wzrastała liczba jednostek z najniższymi poziomami wskaźnika stabilności finansowej; praktyki finansowe wyrażające się w ustaleniu stanu płynności finansowej jednostki (na dany dzień) jako samodzielna zmienna nie determinują w sposób istotny stabilności finansowej uniwersytetów publicznych; atrybuty badanych uniwersytetów publicznych (liczba pracowników, liczba studentów i suma wybranych aktywów trwałych) nie wpływają w sposób istotny na ich stabilność finansową.

Znajomość wskazanych w pracy zależności może stanowić istotną podstawę do podejmowania oczekiwanych decyzji przez kadrę menedżerską uniwersytetów publicznych odpowiedzialną za kształtowanie gospodarki finansowej uczelni. Ponadto uzyskane wyniki badań mogą być użyteczne dla decydentów kształtujących warunki finansowania uniwersytetów w systemie publicznym. W szczególności wydaje się, że mogą one zainteresować pracowników obecnego Ministerstwa Edukacji i Nauki, a także inne podmioty regulujące tę sferę systemu publicznego.