Bezpieczeństwo ekonomiczno-społeczne Unii Europejskiej – wybrane zagadnienia

Niniejsza publikacja składa się z sześciu połączonych ze sobą tematycznie rozdziałów, obejmujących  treści odnoszące się do kwestii bezpieczeństwa: ekonomicznego, surowcowego, energetycznego, finansowego i społecznego.

Bezpieczeństwo ekonomiczne jest jednym z rodzajów bezpieczeństwa wyodrębnionych według kryterium przedmiotowego. Definiować je można jako niezakłócone funkcjonowanie państwa i jego odporność na zagrożenia dla funkcjonowania gospodarki, wynikające z czynników o charakterze wewnętrznym bądź zewnętrznym. W zależności od sytuacji gospodarczej, finansowej, dostępu do surowców naturalnych, uwarunkowań środowiskowych bądź klimatycznych każde państwo w różnym zakresie może doświadczać zagrożeń bezpieczeństwa ekonomicznego i powinno podejmować działania mające na celu ograniczenie występujących ryzyk. Wśród elementów mających bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne wymienia się przede wszystkim bezpieczeństwo finansowe, surowcowe, energetyczne, żywnościowe oraz dostępu do czystej wody. Jednym z elementów wpływających na poziom bezpieczeństwa ekonomicznego jest bezpieczeństwo finansowe, z którym wiążą się przestępstwa i nadużycia  wpływające na uszczuplenie dochodów publicznych. Zagrożenia te są elementem stałego monitorowania przez instytucje UE. Jednym z wymienionych powyżej elementów wpływających na poziom bezpieczeństwa ekonomicznego jest również bezpieczeństwo surowcowe, które odgrywa coraz większą rolę w gospodarce. Z kolei bezpieczeństwo energetyczne jest problemem bardzo złożonym, ponieważ obejmuje wiele wymiarów, m.in.: wymiar infrastrukturalny, źródeł energii, regulację i wymiar rynkowy, wymiar geopolityczny oraz wykorzystywanie energii z uwzględnieniem ochrony środowiska.

Spis treści

WSTĘP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 7

1. BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.1. Pojęcie i rola bezpieczeństwa ekonomicznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.2. Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.2.1. Wymiar surowcowo-energetyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.2.2. Wymiar finansowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.2.3. Wymiar gospodarczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.2.4. Dostęp do czystej wody i żywności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.2.5. Demografia i migracja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.3. Uregulowania traktatowe z zakresu bezpieczeństwa ekonomicznego

w Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2. BEZPIECZEŃSTWO SUROWCOWE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.1. Bezpieczeństwo surowcowe i jego determinanty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.2. Poziom bezpieczeństwa Unii Europejskiej w zakresie surowców

nieenergetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.3. Cele i środki osiągnięcia bezpieczeństwa surowcowego. . . . . . . . . . . . . . . 33

2.4. Działania oraz realizacja zakładanych celów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

3. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.1. Geneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

3.2. Polityka energetyczna Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3.3. Współpraca zewnętrzna Unii Europejskiej w dziedzinie energii. . . . . . . . 61

3.4. Bezpieczeństwo energetyczne i Europejski Zielony Ład. . . . . . . . . . . . . . . 70

4. WYBRANE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA FINANSOWEGO. . . . . . . 83

4.1. Charakterystyka bezpieczeństwa finansowego Unii Europejskiej . . . . . . 83

4.2. Stabilność finansów publicznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

4.2.1. Uregulowania prawne w zakresie stabilizacji finansów publicznych

w państwach członkowskich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

4.2.2. Sytuacja w zakresie stabilności finansów publicznych w państwach

Unii Europejskiej po wprowadzeniu unii gospodarczo-walutowej. . . . . . 90

4.3. Przestępstwa naruszające interesy finansowe Unii Europejskiej. . . . . . . . 97

4.3.1. Regulacje prawne dotyczące zwalczania nadużyć finansowych. . . . . . . . . 97

4.3.2. Zwalczanie nadużyć finansowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

5. BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5.1. Bezpieczeństwo ekonomiczne a bezpieczeństwo społeczne

i bezpieczeństwo socjalne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5.2. Bezpieczeństwo społeczne w Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

5.3. Prawa człowieka w Unii Europejskiej jako istotny aspekt

bezpieczeństwa społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

5.4. Bezpieczeństwo socjalne w Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

5.5. Zabezpieczenia społeczne i Plan działania Europejskiego filaru

praw socjalnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

6. WPŁYW MIGRACJI NA BEZPIECZEŃSTWO

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE UNII EUROPEJSKIEJ. . . . . . . . . . . . . . 153

6.1. Migracje jako zjawisko społeczno-ekonomiczne w ujęciu prawa

międzynarodowego i z perspektywy naukowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

6.2. Migracje jako zagrożenie bezpieczeństwa Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . 181

6.3. Migracje jako źródło problemów społeczno-ekonomicznych

w Unii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

ZAKOŃCZENIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

SPIS TABEL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

SPIS SCHEMATÓW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221