Polacy wobec PRL. Strategie przystosowawcze

W dotychczasowych badaniach nad dziejami PRL zdecydowanie największą uwagę historyków przyciągały niezwykle ważne problemy polityczne, system zależności od ZSRR, kwestie funkcjonowania aparatu represji. Ważnym nurtem rozważań były również stosunki między władzami partyjno-państwowymi i kościelnymi. O wiele trudniej znaleźć oparte na obszernej bazie źródłowej studia dotyczące świadomości, postaw i zachowań społecznych Polaków wobec nowej rzeczywistości kształtowanej przez komunistów po 1945 r. Nie znaczy to, że takich prac nie ma. Stosunkowo dużo wiemy o różnych formach oporu społecznego, zwłaszcza w latach 1944/45-1956. Przedmiotem poważnych monografii stały się strajki robotnicze, opór antykolektywizacyjny wsi, konflikty na tle religijnym, w tym związane z ateizacją wychowania i oświaty. Opór był bez wątpienia ważnym wyznacznikiem postaw i zachowań społecznych, ale nie jedynym. PRL-owska codzienność zmuszała do kompromisów, szukania różnych „nisz”, w których można było „czuć się sobą”. Jeżeli zachowania i postawy Polaków tworzyły wówczas kontinuum między oporem a przystosowaniem, to warto przedmiotem dociekań uczynić te drugie. Przytoczone wyżej powody zachęcały do naukowej refleksji. Konferencja „Polacy wobec PRL – strategie przystosowawcze” zorganizowana została przez Kieleckie Towarzystwo Naukowe i Instytut Historii Akademii Świętokrzyskiej 4 grudnia 2002 r. Do rąk Czytelników oddajemy nie tylko referaty wygłoszone w czasie konferencji, ale również te, które, nie zostały wygłoszone przez autorów z przyczyn obiektywnych. Wyniki badań przedstawione przez referentów reprezentujących kilka ośrodków naukowych (Bydgoszcz, Kraków, Szczecin, Toruń, Warszawa, Kielce) stały się podstawą ciekawej debaty intelektualnej. Publikowane teksty przedstawiają aktualny stan badań nad historią społeczną PRL. Należy mieć nadzieję, że udało się przedstawić niektóre wypracowane przez społeczeństwo procedury „oswajania” wrogiej, bo narzuconej z zewnątrz rzeczywistości. Okazuje się, że różnego rodzaju strategie przystosowawcze polegały najczęściej na wyborze tzw. mniejszego zła. Wnioski formułowane przez autorów referatów i w czasie dyskusji nie potwierdzają dychotomicznego podziału na „złą” władzę i „dobre” społeczeństwo.