Historia badań archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX w

Rozprawa poświęcona jest historii badań archeologicznych przeprowadzonych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX wieku. Publikacja ma duże znaczenia dla odtworzenia historii regionu szczególnie obfitującego w zabytki archeologiczne, a będącego, począwszy od XIX wieku, przedmiotem zainteresowania wielu badaczy prahistorii pochodzących zarówno z dużych ośrodków (Warszawy i Krakowa), jak i miejscowych archeologów amatorów. Odkryli oni i przebadali wiele stanowisk archeologicznych ze wszystkich epok pradziejowych (reprezentujących większość kultur archeologicznych znanych z obszarów ziem polskich), jak też z czasów historycznych, w tym przede wszystkim okresu wczesnego średniowiecza. Pierwsza część tego opracowania dotyczy początków zainteresowań „starożytniczych” i archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w okresie od początku do połowy XIX wieku, przybierających często formę kolekcjonerstwa („gabinet starożytności” w Muzeum Tomasza Zielińskiego, „zbiory archeologiczne” Konstantego Świdzińskiego i in.) z uwzględnieniem wpływu środowisk naukowych krakowskich i warszawskich na rozbudzenie tego rodzaju zainteresowań. W kolejnej części omówiony został okres stopniowego rozwoju archeologicznych badań powierzchniowych i wykopaliskowych w drugiej połowie XIX wieku. W końcu XIX wieku i początkach XX wieku na terenie ówczesnych guberni kieleckiej i radomskiej nastąpiła wyraźna intensyfikacja badań terenowych która doprowadziła do zarejestrowania bardzo dużej liczby stanowisk archeologicznych. Był to przede wszystkim efekt wieloletniej działalności archeologicznej Stanisława J. Czarnowskiego, Mariana Wawrzenieckiego oraz Erazma Majewskiego, który opracował monografię prehistoryczną powiatu stopnickiego, stanowiącą pierwszą na ziemiach polskich archeologiczną monografię większego obszaru. Ostatnia część rozprawy ukazuje odkrycia i badania prowadzone na omawianym obszarze przez przedstawicieli kolejnego, już coraz lepiej przygotowanego pokolenia archeologów, w tym m.in. Leona Kozłowskiego i Stefana Krukowskiego oraz uwzględnia rozwój inicjatyw regionalnych (przede wszystkim lokalnych oddziałów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego) w zakresie badań, ochrony i gromadzenia zabytków archeologicznych po 1905 roku (do 1918 r.).