„Skąd się toto takie wzięło”

Publikacja dotyczy języka angielskich tekstów dwóch dzieł Stanisława Lema: Kongresu Futurologicznego i Cyberiady w tłumaczeniu Michaela Kandela. Przekłady są analizowane w świetle zagadnień takich jak autonomia tłumacza, współpraca tłumacza z autorem i wpływ pisarza na ostateczny kształt tekstu docelowego, pragmatyczne ujęcie przekładu, zagadnienie stylizacji w przekładzie, język polskiej i angielskiej oraz amerykańskiej literatury science-fiction czy recepcja tekstu. Takie ujęcie wzmocni powiązania między językoznawstwem a studiami nad przekładem, które są istotne dla rozwoju obu obszarów oraz interdyscyplinarności nauki. Monografia jest oparta na fragmencie mojej rozprawy doktorskiej: Stanisław Lem w anglojęzycznym obszarze kulturowym. Autonomia tłumacza a jego współpraca z autorem na podstawie przekładów wybranych utworów. Opisuje ona następujące aspekty tłumaczonych tekstów: wpływ wymiany myśli między autorem a tłumaczem na kształtowanie się ostatecznego tekstu przekładu utworu (w oparciu o teorię tłumaczeń i ocenę prac Kandela przedstawione w listach Lema), neologizm, neologizm autorski oraz jego przekład, zabawa neologizmem jako element kreowania świata przedstawionego, gry słowne, nazwy własne, wiersze Elektrybałta – analiza tłumaczeń poezji w Cyberiadzie, polisystemy literackie, itp. Szczegółowa analiza materiału językowego na poziomie leksykalnym, syntaktycznym i z punktu widzenia pragmatyki pozwala zrozumieć złożoność procesu przekładu interlingwistycznego.

Spis treści

Wprowadzenie………………. 9

Rozdział I. Tłumacz i zagadnienie jego autonomii w teorii i praktyce

translatorskiej

1. Postrzeganie roli tłumacza ……..15
2. Modele pracy tłumacza i umiejscowienie w nich relacji Lema

z Kandelem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Rozdział II. Cyberiada – współpraca autora z tłumaczem a kształt

ostatecznej wersji przekładu

1. Zagadnienia wstępne . .  .  .  .  . 31
2. Teoria tłumaczeń w listach – przysposabianie Kandela

do przekładu Cyberiady .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .35

3. Listy dotyczące wstępnej interpretacji tekstu Cyberiady

i postępów nad pracami translatorskimi…………… 43

4. Neologizm, neologizm autorski oraz jego przekład – aspekty

teoretyczne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .             49

5. Gry słowne – aspekty teoretyczne 61
6. Cyberiada w przekładzie – analiza wybranych aspektów….. 64

6.1.      Analiza tytułu utworu . . . . . . . .  . 64

6.2.      Analiza Bajki o trzech maszynach opowiadających króla Genialona… 67

6.3.      Wiersze Elektrybałta – analiza poezji w Cyberiadzie .  .  .  .  .  . 97

6.4.      Starcie pisarza z tłumaczem: Wyprawa druga, czyli oferta króla

Okrucyusza ……………….135

7. Pierwszy sukces . .  .  .  .  . 144

Rozdział III. Kongres futurologiczny – tłumacz partnerem autora

1. Zamerykanizować Nowy Jork Lema – polisystemy literackie…………… 147
2. Nazywanie świata przedstawionego – nazwy własne i tytuły . .  . …162
3. Zabawa neologizmem jako element kreowania świata

przedstawionego 181

3.1.      Psychemia .  .  .  .  .  .  .  . 183

3.2.      Nazwy robotów i maszyn ze sztuczną inteligencją .  .  .  .  .  .  .   201

3.3.      Przekład neologizmów kreujących ponurą wizję przyszłości…… 225

4. Udane wyjście na Zachód . .  .  .  .  .  .  .  .  .  235

Podsumowanie: sukces przekładów .  .  .  .  .  .  .   .  .  .  . 239

Bibliografia………… 245